୪ ଦିନିଆ ଚୀନ ଗସ୍ତରେ ଯାଇଥିବା ବାଂଲାଦେଶର କାମଚଳା ସରକାରର କାମଚଳା ମୁଖ୍ୟ ମହମ୍ମଦ ୟୁନୁସଙ୍କ ବୟାନ, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ବାଂଲାଦେଶକୁ “ସମୁଦ୍ରର ଏକମାତ୍ର ସଂରକ୍ଷକ” ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ଏବଂ ଚୀନକୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ” ବାଣିଜ୍ୟ ବିସ୍ତାର” କରିବାକୁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ଦେଇଛନ୍ତି, ଏହା ଭାରତ ପାଇଁ ଏକ ରଣନୀତିକ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଏହି ବୟାନ ଚିକେନ୍ ନେକ୍ (ସିଲିଗୁଡ଼ି କରିଡର) ଉପରେ କେନ୍ଦ୍ରିତ, ଯାହା ଭାରତର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକୁ ମୁଖ୍ୟ ଭୂଖଣ୍ଡ ସହ ସଂଯୋଗ କରୁଥିବା ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଭୂଖଣ୍ଡ ଅଟେ। ଏହା ଭାରତର ଜାତୀୟ ସୁରକ୍ଷା ଓ ଅଖଣ୍ଡତା ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଚୀନର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ବାଂଲାଦେଶର ଚାଲ ଭାରତର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ନିହାତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ୟୁନୁସଙ୍କର ଏହି ବୟାନକୁ ନେଇ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ କୌଣସି ଆଧିକାରିକ ଟିପ୍ପଣୀ ଆସିନାହିଁ । ତେବେ ଭାରତ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ୟୁନୁସଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟକୁ ଗମ୍ଭୀରତାର ସହ ନେଇଥିବ ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ଏହା ଭିତରେ ଆସାମ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ହିମନ୍ତ ବିଶ୍ୱଶର୍ମା ୟୁନୁସଙ୍କ ବୟାନକୁ ସମାଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି । ତେବେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଚିକେନ୍ ନେକ୍ ଓ ସମୁଦ୍ରକୁ ନେଇ ୟୁନୁସଙ୍କ ବୟାନ କାହିଁକି ଭାରତ ପାଇଁଁ ଗୁରୁତ୍ୱ ରଖେ । ତେବେ ପ୍ରଥମେ ଜାଣିବା ଚିକେନ୍ ନେକ୍ କ’ଣ ?
ଚିକେନ୍ ନେକ୍ କ’ଣ?
‘ଚିକେନ୍ ନେକ୍’ ଭାରତର ଏକ ଭୌଗୋଳିକ ଅଞ୍ଚଳକୁ ସୂଚିତ କରେ, ଯାହା ସିଲିଗୁଡ଼ି କରିଡର ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ। ଏହା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏକ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ଭୂମି ପଟି, ଯାହା ଭାରତର ମୁଖ୍ୟ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ (ଯଥା ଆସାମ, ଅରୁଣାଚଳ ପ୍ରଦେଶ, ନାଗାଲ୍ୟାଣ୍ଡ ଆଦି) ସହ ସଂଯୋଗ କରେ। ଏହି ଅଞ୍ଚଳର ପ୍ରସ୍ଥ ମାତ୍ର ୨୨ କିଲୋମିଟର ଓ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ୬୦ କିଲୋମିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସୀମିତ, ଯାହା ଏହାକୁ ରଣନୀତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ବେଦନଶୀଳ କରିଛି।
ନାମକରଣ ଓ ଗୁରୁତ୍ୱ:
‘ଚିକେନ୍ ନେକ୍’ ନାମଟି ଏହାର ଆକୃତି ଯୋଗୁଁ ଦିଆଯାଇଛି, ଯାହା କୁକୁଡ଼ାର ଗଳା ସହ ସାମଞ୍ଜସ୍ୟ ରଖେ। ଏହା ଭାରତର ଜାତୀୟ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ଥାନ, କାରଣ ଏହା ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବର ସାତୋଟି ରାଜ୍ୟ ଓ ସିକିମ ପାଇଁ ଏକମାତ୍ର ସ୍ଥଳଭାଗ ସଂଯୋଗ। ଏହାର ଉତ୍ତରରେ ଚୀନ, ପୂର୍ବରେ ବାଂଲାଦେଶ, ପଶ୍ଚିମରେ ନେପାଳ ଓ ଦକ୍ଷିଣରେ ଭୂଟାନ ରହିଛି, ଯାହା ଏହାକୁ ଭୌଗୋଳିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜଟିଳ କରିଛି।
ରଣନୈତିକ ମହତ୍ତ୍ୱ:
- ସୁରକ୍ଷା ଦୁର୍ବଳତା: ଏହାର ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ଯୋଗୁଁ ଯୁଦ୍ଧ କିମ୍ବା ସଂଘର୍ଷ ସମୟରେ ଶତ୍ରୁ ଦେଶ ଏହାକୁ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ କରି ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବକୁ ମୁଖ୍ୟ ଭାରତରୁ ଅଲଗା କରିପାରେ। ୧୯୬୨ ଭାରତ-ଚୀନ ଯୁଦ୍ଧରେ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ଚୀନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା।
- ଅର୍ଥନୀତି ଓ ବାଣିଜ୍ୟ: ଏହା ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବର ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ଜୀବନରେଖା, କାରଣ ରେଳ, ସଡ଼କ ଓ ବିମାନ ଯୋଗାଯୋଗ ଏହି କରିଡର ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ସମ୍ଭବ।
- ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରଭାବ: ବାଂଲାଦେଶ ଓ ଚୀନର ନିକଟତା ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ଭାରତର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିପାରେ, ଯେପରି ମହମ୍ମଦ ୟୁନୁସଙ୍କ ବୟାନରୁ ସୂଚିତ ହୋଇଛି।
ସମାଧାନ:
ଭାରତ ସରକାର ଏହି ଦୁର୍ବଳତାକୁ ହ୍ରାସ କରିବାକୁ ବିକଳ୍ପ ମାର୍ଗ ଯଥା ବାଂଲାଦେଶ ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବକୁ ସଂଯୋଗ ଓ ସମୁଦ୍ର ପଥ (କାଲାଦାନ ପ୍ରକଳ୍ପ) ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି। ଏହା ସହ ସାମରିକ ଉପସ୍ଥିତି ଓ ଅବସାନଗତ ବିକାଶକୁ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଉଛି।
- କୂଟନୈତିକ ସଂଯୋଗ ବୃଦ୍ଧି:
ଭାରତ ବାଂଲାଦେଶ ସହ ତାର ଐତିହାସିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ଆହୁରି ମଜବୁତ କରିବା ଦରକାର। ଅର୍ଥନୈତିକ ସହାୟତା, ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଆଦାନ-ପ୍ରଦାନ ମାଧ୍ୟମରେ ବାଂଲାଦେଶର ଅନ୍ତରିମ ସରକାର ଉପରେ ଚୀନର ପ୍ରଭାବକୁ ହ୍ରାସ କରାଯାଇପାରେ। ଭାରତ ପୂର୍ବରୁ ବାଂଲାଦେଶର ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ବିକାଶ ଅଂଶୀଦାର ରହିଆସିଛି, ଏହାକୁ ଆହୁରି ବ୍ୟାପକ କରାଯାଇପାରେ। - ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବର ଅବସାନଗତ ବିକାଶ:
ଚିକେନ୍ ନେକ୍ ଉପରେ ନିର୍ଭରତା କମାଇବା ପାଇଁ ଭାରତକୁ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକରେ ବିକଳ୍ପ ଯୋଗାଯୋଗ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ମାର୍ଗ ବିକାଶ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ମିୟାମାର ଓ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ମାଧ୍ୟମରେ ସିଧାସଳଖ ସମୁଦ୍ର ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ପ୍ରକଳ୍ପ ଯଥା କାଲାଦାନ ମଲ୍ଟି-ମୋଡାଲ ଟ୍ରାନ୍ସପୋର୍ଟ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟକୁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତ କରାଯାଇପାରେ। - ସାମରିକ ସଜାଗତା:
ଚୀନର ଭାରତୀୟ ମହାସାଗର ଅଞ୍ଚଳରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଉପସ୍ଥିତିକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଭାରତୀୟ ନୌସେନାକୁ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଓ ଆଣ୍ଡାମାନ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜରେ ଅଧିକ ସକ୍ରିୟ କରାଯାଇପାରେ। ଏହା ଚୀନର ଯେକୌଣସି ରଣନୈତିକ ପଦକ୍ଷେପକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବ। - ଆଞ୍ଚଳିକ ସହଯୋଗିତା:
ଭାରତ ବିମ୍ସଟେକ (BIMSTEC) ଭଳି ଆଞ୍ଚଳିକ ସଂଗଠନ ମାଧ୍ୟମରେ ବାଂଲାଦେଶ ସମେତ ଅନ୍ୟ ପଡ଼ୋଶୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହ ସହଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି କରିପାରେ। ଏହା ଚୀନର ଏକଛତ୍ରବାଦୀ ପ୍ରଭାବକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରିବ। - ଚୀନ ଉପରେ ଅର୍ଥନୈତିକ ଚାପ:
ଭାରତ ଚୀନର ବେଲ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରୋଡ଼ ଇନିସିଏଟିଭ୍ (BRI) ପ୍ରକଳ୍ପରେ ବାଂଲାଦେଶର ଅଂଶଗ୍ରହଣକୁ ନିରୀକ୍ଷଣ କରି ତାହାର ବିକଳ୍ପ ଭାବେ ଅଧିକ ଲାଭଜନକ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ୟାକେଜ ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ।
ଏହି ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତ ଚୀନର ଚାଲକୁ “ଚେକ୍ ମେଟ୍” କରି ନିଜର ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଓ ସୁରକ୍ଷାକୁ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିପାରିବ। ତେବେ, ଏହା ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ଯୋଜନା ଓ ସଠିକ କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ।
ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତ ପାଇଁ ବଙ୍ଗୋପସାଗରର ଗୁରୁତ୍ୱ
ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତ ପାଇଁ ଭୌଗୋଳିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଏବଂ ରଣନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକ ନିମ୍ନଲିଖିତ:
- ସମୁଦ୍ର ପ୍ରବେଶର ସୁଯୋଗ:
ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ସ୍ଥଳବେଷ୍ଟିତ (landlocked) ହୋଇଥିବାରୁ ସିଧାସଳଖ ସମୁଦ୍ର ପଥରେ ପ୍ରବେଶ ନାହିଁ। ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ସମୁଦ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଯୋଗାଯୋଗର ଏକ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଦ୍ୱାର ପ୍ରଦାନ କରେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, କାଲାଦାନ ମଲ୍ଟି-ମୋଡାଲ ଟ୍ରାନ୍ସପୋର୍ଟ ପ୍ରୋଜେକ୍ଟ ମାଧ୍ୟମରେ ମିୟାମାରର ସିତ୍ୱେ ବନ୍ଦର ଦେଇ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବକୁ ବଙ୍ଗୋପସାଗର ସହ ସଂଯୋଗ କରାଯାଉଛି। - ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ:
ବଙ୍ଗୋପସାଗର ମାଧ୍ୟମରେ ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଦକ୍ଷିଣ-ପୂର୍ବ ଏସିଆ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହ ସିଧାସଳଖ ବାଣିଜ୍ୟ କରିପାରିବେ। ଏହା ଚିକେନ୍ ନେକ୍ (ସିଲିଗୁଡ଼ି କରିଡର) ଉପରେ ଅତ୍ୟଧିକ ନିର୍ଭରତା ହ୍ରାସ କରି ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମଜବୁତ କରିବ। - ସାମରିକ ରଣନୀତି:
ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ଭାରତର ଆଣ୍ଡାମାନ ଓ ନିକୋବର ଦ୍ୱୀପପୁଞ୍ଜ ରହିଛି, ଯାହା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସାମରିକ ଅବସ୍ଥାନ। ଏହା ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତର ସୁରକ୍ଷାକୁ ସମର୍ଥନ କରେ ଏବଂ ଚୀନର ଭାରତୀୟ ମହାସାଗର ଅଞ୍ଚଳରେ ବର୍ଦ୍ଧିତ ଉପସ୍ଥିତିକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବାରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରେ। - ଶକ୍ତି ଓ ସମ୍ପଦ:
ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଭଣ୍ଡାର ରହିଛି, ଯାହା ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବର ଶକ୍ତି ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ କରିପାରେ।
ବାଂଲାଦେଶ କେଉଁ ଭଳି ରଣନୈତିକ ଫାଇଦା ଉଠାଇବାକୁ ଚାହୁଁଛି?
ମହମ୍ମଦ ୟୁନୁସଙ୍କ ବୟାନ, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ବାଂଲାଦେଶକୁ “ସମୁଦ୍ରର ଏକମାତ୍ର ସଂରକ୍ଷକ” ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପନ କରି ଚୀନକୁ ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ବାଣିଜ୍ୟ ବିସ୍ତାର ପାଇଁ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ଦେଇଛନ୍ତି, ଏହା ସୂଚାଏ ଯେ ବାଂଲାଦେଶ ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ନିଜର ଭୌଗୋଳିକ ଅବସ୍ଥାନକୁ ରଣନୈତିକ ଲାଭ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି। ଏହାର କିଛି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ରଣନୀତି ହେଲା:
- ଚୀନ ସହ ସହଯୋଗିତା ବୃଦ୍ଧି:
ବାଂଲାଦେଶ ଚୀନର ବେଲ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରୋଡ଼ ଇନିସିଏଟିଭ୍ (BRI) ଅଧୀନରେ ବନ୍ଦର (ଯଥା ଚଟ୍ଟଗ୍ରାମ ଓ ପୟରା) ବିକାଶ କରି ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ଚୀନର ସାମରିକ ଓ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଉପସ୍ଥିତିକୁ ସହଜ କରିପାରେ। ଏହା ବାଂଲାଦେଶକୁ ଚୀନଠାରୁ ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ସାମରିକ ସହାୟତା ଆକର୍ଷିତ କରିବ। - ଭାରତ ଉପରେ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି:
ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ନିଜର ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରି ବାଂଲାଦେଶ ଭାରତର ଚିକେନ୍ ନେକ୍ ଉପରେ ରଣନୈତିକ ଚାପ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ। ଏହା ଭାରତକୁ ବାଂଲାଦେଶ ସହ ଅଧିକ ସହଯୋଗିତା ଓ ରିଆୟତ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟ କରିପାରେ, ଯେପରି ଟ୍ରାନ୍ସିଟ୍ ଓ ବାଣିଜ୍ୟ ସୁବିଧା। - ଆଞ୍ଚଳିକ ଶକ୍ତି ଭାବେ ଉଭା:
ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ନିଜକୁ “ସଂରକ୍ଷକ” ଭାବେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ବାଂଲାଦେଶ ଦକ୍ଷିଣ ଏସିଆରେ ନିଜର ରାଜନୈତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛି। ଏହା ତାକୁ ଭାରତ ଓ ଚୀନ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷାକାରୀ ଭୂମିକା ପ୍ରଦାନ କରିପାରେ। - ସମୁଦ୍ର ସମ୍ପଦ ଉପରେ ଦାବି:
ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ମାଛଧରା, ତୈଳ ଓ ଗ୍ୟାସ ଭଣ୍ଡାର ରହିଛି। ଏହାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବାଂଲାଦେଶର ଅର୍ଥନୀତିକୁ ମଜବୁତ କରିପାରେ, ଏବଂ ଚୀନର ସହାୟତାରେ ଏହା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ।
ଭାରତ ପାଇଁ ପ୍ରଭାବ
ବାଂଲାଦେଶର ଏହି ରଣନୀତି ଉତ୍ତର-ପୂର୍ବ ଭାରତର ସୁରକ୍ଷା ଓ ଅର୍ଥନୀତି ପାଇଁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ। ଚୀନର ପ୍ରଭାବ ବୃଦ୍ଧି ଚିକେନ୍ ନେକର ଦୁର୍ବଳତାକୁ ଆହୁରି ବଢ଼ାଇବ ଏବଂ ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ଭାରତର ପ୍ରାଧାନ୍ୟକୁ ହ୍ରାସ କରିପାରେ। ତେଣୁ ଭାରତକୁ ବାଂଲାଦେଶ ସହ କୂଟନୈତିକ ସମ୍ପର୍କ ମଜବୁତ କରିବା ସହ ବଙ୍ଗୋପସାଗରରେ ନିଜର ସାମରିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଉପସ୍ଥିତି ବୃଦ୍ଧି କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ।
