ବାଂଲାଦେଶରେ କ’ଣ ଘଟିବାକୁ ଯାଉଛି?ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଏଥିପାଇଁ ଉଠୁଛି କାରଣ ଗତ ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ମଧ୍ୟରେ ସେଠାରେ ଯାହା କିଛି ଘଟିଛି, ତାହା ଏକ ସାମରିକ ବିଦ୍ରୋହ ଆଶଙ୍କା ଆଡ଼କୁ ଇଂଗିତ କରୁଛି । ଦାବି କରାଯାଉଛି ଯେ ବାଂଲାଦେଶ ସରକାର ଚଳାଉଥିବା ମୋହମ୍ମଦ ଯୁନୁସ ଯାହା ଭାବୁଛନ୍ତି, ସେନା ତାହାର ଠିକ୍ ଓଲଟା କାମ କରୁଛି। ଶୁକ୍ରବାର ଦିନ ପୁଣି ଏହି କାହାଣୀ ଦୋହରାଯାଇଥିଲା। ମୋହମ୍ମଦ ଯୁନୁସ ଚୀନ୍ର ରାଜଧାନୀ ବେଜିଂରେ ପହଞ୍ଚିବା ବେଳେ ଢାକାରେ ପହଂଚିଥିଲେ ଆମେରିକା ସେନା ମୁଖ୍ୟ। ଏହି ଘଟଣାକ୍ରମ ବେଶ୍ ରୋଚକ ମୋଡ଼ରେ ପହଂଚିଛି।
ମୋହମ୍ମଦ ଯୁନୁସଙ୍କ ଚୀନ୍ ଗସ୍ତ
ମୋହମ୍ମଦ ଯୁନୁସ ଗୁରୁବାର ରାତିରେ ବେଜିଂର କ୍ୟାପିଟାଲ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ଏୟାରପୋର୍ଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଏହି ଯାତ୍ରା ଚୀନ୍ ସହିତ ବାଂଲାଦେଶର ଆର୍ଥିକ ଏବଂ ରଣନୀତିକ ସମ୍ପର୍କକୁ ମଜବୁତ କରିବା ଦିଗରେ ଏକ ବଡ଼ ପଦକ୍ଷେପ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଛି। ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ, ଯୁନୁସଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ବାଂଲାଦେଶର ଦୁର୍ବଳ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପୁନଃପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ପାଇଁ ଚୀନ୍ରୁ ନିବେଶ ଏବଂ ସହାୟତା ହାସଲ କରିବା। ବେଜିଂରେ ତାଙ୍କର ଚୀନ୍ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଶି ଜିନପିଙ୍ଗ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଶୀର୍ଷ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ସହ ସାକ୍ଷାତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି। ଚୀନ୍ ପୂର୍ବରୁ ବାଂଲାଦେଶକୁ ବେଲ୍ଟ ଆଣ୍ଡ ରୋଡ୍ ଇନିସିଏଟିଭ୍ (BRI) ଅଧୀନରେ ଅନେକ ପ୍ରକଳ୍ପରେ ସାମିଲ କରିଛି, ଏବଂ ଏବେ ଯୁନୁସଙ୍କ ଯାତ୍ରା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କକୁ ନୂଆ ଗତି ଦେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି। କିନ୍ତୁ ଏହି ପଦକ୍ଷେପ ଭାରତ ଏବଂ ଆମେରିକା ଭଳି ଦେଶମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାର କାରଣ ହୋଇପଡ଼ିଛି, ଯେଉଁମାନେ ବାଂଲାଦେଶରେ ନିଜର ପ୍ରଭାବ ବଜାୟ ରଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି।
ଆମେରିକାର ‘ଟ୍ରମ୍ପ କାର୍ଡ’
ଯୁନୁସ ବେଜିଂରେ ପହଞ୍ଚିବାର କିଛି ଘଣ୍ଟା ପରେ ଖବର ଆସିଲା ଯେ ଆମେରିକା ଢାକାରେ ନିଜର ସାମରିକ ଉପସ୍ଥିତି ବଢ଼ାଇବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛି। ଆମେରିକୀୟ ସେନାର ଡେପୁଟି କମାଣ୍ଡିଙ୍ଗ ଜେନେରାଲ ଲେଫ୍ଟିନାଣ୍ଟ ଜେନେରାଲ ଜୋଏଲ ‘ଜେବି’ ଭୋୱେଲ ଢାକାରେ ପହଞ୍ଚିଛନ୍ତି, ଯାହା ଶେଖ୍ ହସିନାଙ୍କ ସତ୍ତାଚ୍ୟୁତ ହେବା ପରେ ପ୍ରଥମ ଜଣେ ବରିଷ୍ଠ ଆମେରିକୀୟ ସାମରିକ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ଗସ୍ତ ଅଟେ। ଏହାକୁ ଡୋନାଲ୍ଡ ଟ୍ରମ୍ପ ପ୍ରଶାସନର ‘ଆମେରିକା ଫାଷ୍ଟ’ ନୀତି ଅଧୀନରେ ଏକ ରଣନୀତିକ ପଦକ୍ଷେପ ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଉଛି। ଆମେରିକୀୟ ଦୂତାବାସ ଏକ ବିବୃତି ଜାରି କରି କହିଛି ଯେ ଭୋୱେଲଙ୍କ ଯାତ୍ରାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ବାଂଲାଦେଶ ସେନା ସହିତ ସମ୍ପର୍କକୁ ମଜବୁତ କରିବା ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ସୁରକ୍ଷା ନିଶ୍ଚିତ କରିବା। କିନ୍ତୁ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତ ହେଉଛି ଯେ ଆମେରିକା ଚୀନ୍ ସହିତ ବାଂଲାଦେଶର ନିକଟତା ଉପରେ ନଜର ରଖିଛି। ଆମେରିକା ଚାହୁଁନାହିଁ ଯେ, ବାଂଲାଦେଶ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ଚୀନ୍ ଆଡ଼କୁ ଢଳୁ। ଟ୍ରମ୍ପ ପ୍ରଶାସନ ନିକଟରେ ବାଂଲାଦେଶକୁ ଦିଆଯାଉଥିବା ଆର୍ଥିକ ସହାୟତା ହ୍ରାସ କରିଥିଲା, ଯାହା ପରେ ଢାକା ପାଖରେ ବେଜିଂ ଆଡ଼କୁ ଢଳିବା ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ନଥିଲା। ଏବେ ଆମେରିକା ସାମରିକ ସହଯୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ ନିଜର ସ୍ଥିତିକୁ ମଜବୁତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରୁଛି।
ଢାକାରେ ଉତେଜନା, ସେନା କାହିଁକି ମୁତୟନ?
ଯୁନୁସଙ୍କ ଚୀନ୍ ଯାତ୍ରା ଏବଂ ଆମେରିକାର ସାମରିକ ସକ୍ରିୟତା ମଧ୍ୟରେ ଢାକାରେ ଉତେଜନା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ସହରରେ ବାଂଲାଦେଶୀ ସେନାର ଭାରୀ ମୁତୟନ ଦେଖାଯାଉଛି। ଏହା ପଛରେ ଅନେକ କାରଣ କୁହାଯାଉଛି। ପ୍ରଥମତଃ, ଶେଖ୍ ହସିନାଙ୍କ ସମର୍ଥକ ଏବଂ ଯୁନୁସ ସରକାର ମଧ୍ୟରେ ଚାଲିଥିବା ରାଜନୈତିକ ସଂଘର୍ଷ ଏବେ ରାସ୍ତାରେ ପହଂଚିଲାଣି। ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ଅଳ୍ପସଂଖ୍ୟକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ, ଖାସକରି ହିନ୍ଦୁଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣର ଘଟଣା ବଢ଼ିଛି, ଯାହା ପରେ ସରକାର ଉପରେ ପରିସ୍ଥିତି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବାକୁ ଚାପ ପଡ଼ିଛି। ତୃତୀୟ ଏବଂ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, ଆମେରିକା ଏବଂ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ବାଂଲାଦେଶକୁ ନେଇ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଟଣାଓଟରା ଢାକାକୁ ଏକ ଜଟିଳ ସ୍ଥିତିରେ ପକାଇ ଦେଇଛି। ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ, ଆମେରିକୀୟ ଜେନେରାଲ ବାଂଲାଦେଶୀ ସେନା ସହିତ ମିଶି ମ୍ୟାନମାର ସୀମାରେ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ରୋହିଙ୍ଗ୍ୟା ସଙ୍କଟ ଭଳି ବିଷୟରେ ଆଲୋଚନା କରିବେ। କିନ୍ତୁ ଏହା ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ଢାକାରେ ସେନା ମୁତୟନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଯେକୌଣସି ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଅସ୍ଥିରତାକୁ ରୋକିବା, ଯାହା ବାହ୍ୟ ଶକ୍ତିଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପରୁ ଉପୁଜିପାରେ।
ଭାରତର ଚିନ୍ତା
ଏହି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣାକ୍ରମରେ ଭାରତ ନୀରବ କିନ୍ତୁ ସତର୍କ ଦେଖାଯାଉଛି। ବାଂଲାଦେଶରେ ଚୀନ୍ର ବଢ଼ୁଥିବା ପ୍ରଭାବ ଏବଂ ଆମେରିକାର ସାମରିକ ସକ୍ରିୟତା ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ ପାଇଁ ଚିନ୍ତାର ବିଷୟ ହୋଇପଡ଼ିଛି। ଶେଖ୍ ହସିନାଙ୍କ ଶାସନ ସମୟରେ ଭାରତ ଏବଂ ବାଂଲାଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ମଜବୁତ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଯୁନୁସଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହି ସମୀକରଣ ବଦଳୁଥିବା ଦେଖାଯାଉଛି। ଭାରତ ଚାହୁଁନାହିଁ ଯେ ବାଂଲାଦେଶ ପୂରାପୂରି ଚୀନ୍ କିମ୍ବା ଆମେରିକାର ପଟକୁ ଚାଲିଯାଏ, ଏବଂ ତେଣୁ ଭାରତ ମଧ୍ୟ ନିଜର କୂଟନୈତିକ ରଣନୀତି ଉପରେ କାମ କରୁଛି।
ଆଗକୁ କ’ଣ ହେବ?
ମୋହମ୍ମଦ ଯୁନୁସଙ୍କ ବେଜିଂ ଯାତ୍ରା ଏବଂ ଆମେରିକାର ‘ଟ୍ରମ୍ପ କାର୍ଡ’ ବାଂଲାଦେଶକୁ ବିଶ୍ୱ ଶକ୍ତି ସନ୍ତୁଳନର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳୀରେ ଆଣି ଠିଆ କରାଇଛି। ଢାକାରେ ସେନାର ମୁତୟନ ଏହାର ସଙ୍କେତ ଦେଉଛି ଯେ ଆଗାମୀ ଦିନଗୁଡ଼ିକ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜିଂ ହୋଇପାରେ। ଯୁନୁସ କ’ଣ ଚୀନ୍ ସହିତ ମେଣ୍ଟକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେବେ ନା ଆମେରିକାର ଚାପରେ ନିଜର ନୀତି ବଦଳାଇବେ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଏବେ ଅନୁତ୍ତରିତ ରହିଛି, କିନ୍ତୁ ଏତିକି ନିଶ୍ଚିତ ଯେ ବାଂଲାଦେଶ ଏବେ ଏକ ବଡ଼ ଖେଳର ଅଂଶ ହୋଇପଡ଼ିଛି।
