ଲକ୍ଷ୍ନୌରେ ଜଣେ ଘରମାଲିକ ଓ ଭଡାଟିଆ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦକୁ ନେଇ ହାଇକୋର୍ଟର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଆସିଛି। ଏହି ମାମଲାରେ ଭଡାଟିଆ ପ୍ରାୟ ୪୦ ବର୍ଷ ଧରି ଘର ଉପରେ ଅଧିକାର କରି ରହିଥିଲା। ଘରମାଲିକ ବାରମ୍ବାର କହିବା ସତ୍ତ୍ୱେ ସେ ଘର ଖାଲି କରୁନଥିଲା। ଘରମାଲିକ ଓ ଭଡାଟିଆ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଲଢେଇ ପ୍ରାୟ ୪୦ ବର୍ଷ ଧରି ଚାଲିଥିଲା। ତା’ପରେ ଇଲାହାବାଦ ହାଇକୋର୍ଟର ଲକ୍ଷ୍ନୌ ଖଣ୍ଡପୀଠ ଏହାକୁ ନେଇ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦେଇଛି ଏବଂ ଭଡାଟିଆ ଉପରେ ୧୫ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ଜରିମାନା ଲଗାଇଛି।
ଏହି ମାମଲା ୧୯୭୯ ମସିହାର। ସେହି ସମୟରୁ ଭଡାଟିଆ ଭଡା ଦେଉନଥିଲା। ତା’ପରେ ୧୯୮୧ ମସିହାରେ ଘରମାଲିକ ତାକୁ ଘର ଖାଲି କରିବାକୁ କହିଥିଲେ। ସେ ଘର ମଧ୍ୟ ଖାଲି କରିନଥିଲା। ଘରମାଲିକଙ୍କ ନାମ କସ୍ତୁରୀ ଦେବୀ, ଆଉ ତାଙ୍କ ଘରେ ବୋହରା ବ୍ରଦର୍ସ ଭଡାଟିଆ ଥିଲେ। କସ୍ତୁରୀ ଦେବୀ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ପ୍ରାଧିକାରୀଙ୍କ ନିକଟକୁ ଅପିଲ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁଠାରେ ୧୯୯୨ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ଅପିଲ ଖାରଜ ହୋଇଗଲା। ସେହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତିର ଭଡା ମାତ୍ର ୧୮୭.୫୦ ଟଙ୍କା ଥିଲା। ତା’ପରେ କସ୍ତୁରୀ ଦେବୀ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତରେ ଅପିଲ କରିଥିଲେ ଏବଂ ୧୯୯୫ ମସିହାରେ ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଆସିଥିଲା। ସେହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ବିରୁଦ୍ଧରେ ଭଡାଟିଆ ହାଇକୋର୍ଟକୁ ଗଲା। ସେହିଦିନଠାରୁ ଏହି ଆବେଦନ ବିଚାରାଧୀନ ଥିଲା। ଏବେ ହାଇକୋର୍ଟ ତା’ର ନିଷ୍ପତ୍ତି ଶୁଣାଇଛି।
ହାଇକୋର୍ଟର ଦୂରଗାମୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି
ହାଇକୋର୍ଟର ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ବେଶ ଦୂରଗାମୀ। ଏହା ଭଡାଟିଆ ଓ ଘରମାଲିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦରେ ଏକ ମାଇଲଖୁଣ୍ଟ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇପାରେ। ଅଦାଲତ ତା’ର ନିଷ୍ପତ୍ତିରେ କଡା ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଛି ଯେ ବୋହରା ବ୍ରଦର୍ସ କସ୍ତୁରୀ ଦେବୀଙ୍କ ପରିବାରର ଏକ ପୁରା ପିଢିକୁ ତାଙ୍କ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ ରଖିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ, ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ କାହିଁକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ? ଆମ ଦେଶର ଭଡାଟିଆ ଆଇନ ଏ ବିଷୟରେ କ’ଣ କହୁଛି? ଯଦି ଆପଣ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଘରେ ଜଣେ ଭଡାଟିଆ ରଖୁଛନ୍ତି, ତେବେ ଆପଣଙ୍କୁ କେଉଁ ସବୁ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଉଚିତ?
ଦେଶର ଆଇନ
ଦେଶରେ ଭଡାଟିଆ ସମ୍ପର୍କକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା ପାଇଁ ଅନେକ ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଛି, ଯେପରିକି ରେଣ୍ଟ କଣ୍ଟ୍ରୋଲ ଆକ୍ଟ ଏବଂ ମଡେଲ ଟେନାନ୍ସି ଆକ୍ଟ ୨୦୨୧। ଏହି ଆଇନଗୁଡିକ ଘରମାଲିକ ଓ ଭଡାଟିଆ ଉଭୟଙ୍କ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା କରେ। ଭଡାଟିଆର କେତେକ ମୁଖ୍ୟ ଅଧିକାର ଓ ନିୟମ ନିମ୍ନଲିଖିତ:
- ଭଡା ଚୁକ୍ତି (ରେଣ୍ଟ ଏଗ୍ରିମେଣ୍ଟ): ଭଡାଟିଆ ଓ ଘରମାଲିକ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଲିଖିତ ଚୁକ୍ତି ହେବା ଉଚିତ। ଏଥିରେ ଭଡାର ପରିମାଣ, ଦେୟ ପ୍ରଣାଳୀ, ସମୟସୀମା ଓ ମରାମତିର ଦାୟିତ୍ୱ ଭଳି ବିଷୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଲେଖାଯିବା ଜରୁରୀ। ଏହି ଚୁକ୍ତି ଉଭୟ ପକ୍ଷ ପାଇଁ ଆଇନଗତ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରେ।
- ନୋଟିସର ଅଧିକାର: ଘରମାଲିକ ଭଡାଟିଆକୁ ବିନା କାରଣ ଓ ବିନା ନୋଟିସରେ ଘରୁ ବାହାର କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ସାଧାରଣତଃ ଅତି କମରେ ଏକ ମାସର ନୋଟିସ ଦେବା ଜରୁରୀ। ଯଦି ଘରମାଲିକଙ୍କୁ ଘରର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି କିମ୍ବା ଭଡାଟିଆ ନିୟମ ଭାଙ୍ଗୁଛି, ତେବେ ସେ ଆଇନଗତ ଉପାୟରେ ଘର ଖାଲି କରାଇପାରିବେ।
- ଗୋପନୀୟତାର ଅଧିକାର: ଭଡାଟିଆକୁ ତା’ର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଜୀବନର ଗୋପନୀୟତାର ଅଧିକାର ଅଛି। ଘରମାଲିକ ବିନା ଅନୁମତି କିମ୍ବା ବିନା ସୂଚନାରେ ଭଡାଟିଆର ଘରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରିବେ ନାହିଁ।
- ସୁରକ୍ଷା ଜମା (ସିକ୍ୟୁରିଟି ଡିପୋଜିଟ): ଭଡାଟିଆକୁ ଘର ଛାଡିବା ପରେ ତା’ର ଜମା ରାଶି ଫେରସ୍ତ ପାଇବାର ଅଧିକାର ଅଛି। ଘରମାଲିକଙ୍କୁ ଏହି ରାଶି ଏକ ମାସ ମଧ୍ୟରେ ଫେରାଇବାକୁ ପଡିବ, ଯଦି ଭଡାଟିଆ ଘରକୁ କ୍ଷତି ନ ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ।
- ମରାମତିର ଅଧିକାର: ଯଦି ଘରରେ କିଛି ଜରୁରୀ ମରାମତିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି ଏବଂ ଘରମାଲିକ ଏହାକୁ ଠିକ କରୁନାହାଁନ୍ତି, ତେବେ ଭଡାଟିଆ ନିଜେ ଏହା କରାଇ ଖର୍ଚକୁ ଭଡାରୁ କାଟିପାରିବେ। କିନ୍ତୁ ଏଥିପାଇଁ ଘରମାଲିକଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ସୂଚନା ଦେବା ଜରୁରୀ।
ଭଡାଟିଆ କ’ଣ ଘର ଉପରେ ଅଧିକାର କରିପାରିବ?
ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ପ୍ରାୟତଃ ଲୋକଙ୍କ ମନରେ ଉଠିଥାଏ ଯେ କୌଣସି ଭଡାଟିଆ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ଧରି ଘରେ ରହି ତା’ ଉପରେ ଅଧିକାର କରିପାରିବ କି? ଏହାର ଉତ୍ତର ହଁ ଓ ନା ଉଭୟ ହୋଇପାରେ, ଯାହା ପରିସ୍ଥିତି ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ। ଏହାକୁ ବୁଝିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ଭାରତୀୟ ଆଇନରେ “ବିପରୀତ ଅଧିକାର” (Adverse Possession) ନିୟମକୁ ଦେଖିବାକୁ ପଡିବ।
ବିପରୀତ ଅଧିକାର କ’ଣ?
ଯଦି କୌଣସି ବ୍ୟକ୍ତି କୌଣସି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଲଗାତାର ୧୨ ବର୍ଷ ଧରି ବିନା ବାଧାରେ ରହୁଛି ଏବଂ ଘରମାଲିକ ତା’ର ବିରୋଧ କରୁନାହିଁ, ତେବେ ସେ ଆଇନଗତ ଭାବେ ସେହି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଦାବି କରିପାରିବ। କିନ୍ତୁ ଏଥିପାଇଁ କିଛି ସର୍ତ୍ତ ପୂରଣ କରିବାକୁ ପଡିବ— ଭଡାଟିଆର ଅଧିକାର ଖୋଲା, ସ୍ପଷ୍ଟ ଏବଂ ଘରମାଲିକଙ୍କ ଅନୁମତି ବିନା ହେବା ଉଚିତ। ଭଡାଟିଆକୁ ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ପଡିବ ଯେ ସେ ୧୨ ବର୍ଷ ଧରି ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକାର ରଖିଛି, ଯେପରିକି ବିଜୁଳି-ପାଣି ବିଲ କିମ୍ବା ସାକ୍ଷୀଙ୍କ ବୟାନ ମାଧ୍ୟମରେ। ଘରମାଲିକ ଏହି ସମୟରେ କୌଣସି ଆଇନଗତ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇନଥିବେ।
ଭଡାଟିଆ ପାଇଁ ଏହା ଲାଗୁ ହୁଏ ନାହିଁ
ସାଧାରଣତଃ ଭଡାଟିଆ ଏହି ନିୟମର ଲାଭ ଉଠାଇପାରିବେ ନାହିଁ, କାରଣ ସେ ଘରମାଲିକଙ୍କ ଅନୁମତିରେ ଘରେ ରହୁଛନ୍ତି। ଭଡା ଚୁକ୍ତି ଓ ଭଡା ଦେୟ ଏହାର ପ୍ରମାଣ ଯେ ସେ ମାଲିକ ନୁହଁନ୍ତି, ବରଂ ଭଡାଟିଆ। ଯଦି ଘରମାଲିକ ସମୟାନୁକ୍ରମେ ଭଡା ଚୁକ୍ତି କରାଉଛନ୍ତି, ତେବେ ଭଡାଟିଆର ଘର ଉପରେ ଅଧିକାର କରିବାର କୌଣସି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ ନାହିଁ।
