ଭାରତ ଏକ ବିବିଧତାପୂର୍ଣ୍ଣ ଦେଶ ଯେଉଁଠାରେ ଜମି ମାଲିକାନା ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଷୟ। ଏହି ଦେଶରେ ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା, ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ସଂଗଠନମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଜମି ରହିଛି। ଏହି ନିବନ୍ଧରେ ଆମେ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍, ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇ ଏବଂ ସେନା ପାଖରେ ଥିବା ସମ୍ପତ୍ତି, ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବାଧିକ ଜମି ମାଲିକାନା ଏବଂ ଭାରତର ଧର୍ମାବଳମ୍ବୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜମି କାହା ପାଖରେ ଅଛି ତାହା ଆଲୋଚନା କରିବୁ।
ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍, ରେଳବାଇ ଓ ସେନା ପାଖରେ ସମ୍ପତ୍ତି
ଭାରତରେ ଜମି ମାଲିକାନାରେ ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥାମାନେ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି। ଭାରତୀୟ ସେନା ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ୧୭.୯୫ ଲକ୍ଷ ଏକର (ଅର୍ଥାତ୍ ୫,୫୮୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର) ଜମି ରହିଛି, ଯାହା ଦେଶର ସୁରକ୍ଷା ଓ ପ୍ରତିରକ୍ଷା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ। ଏହା ପରେ ଭାରତୀୟ ରେଳବାଇ ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ୧୧.୮୦ ଲକ୍ଷ ଏକର (୪,୭୭୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର) ଜମି ଅଛି, ଯାହା ରେଳ ପରିବହନ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ। ତୃତୀୟ ସ୍ଥାନରେ ରହିଛି ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍, ଯାହାର ପାଖରେ ୮.୭ ଲକ୍ଷ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଛି ଏବଂ ଏହା ୯.୪ ଲକ୍ଷ ଏକର (୩,୮୦୪ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର) ଜମିରେ ବିସ୍ତାରିତ। ଏହି ଜମିର ଆନୁମାନିକ ମୂଲ୍ୟ ୧.୨ ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍ ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିକୁ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର କଲ୍ୟାଣ ଓ ଧାର୍ମିକ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରେ। ଏହି ତିନୋଟି ସଂସ୍ଥା ଭାରତର ସର୍ବାଧିକ ଜମି ମାଲିକ ଭାବେ ପରିଚିତ।
କେଉଁ ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀ ପାଖରେ ଅଛି ସର୍ବାଧିକ ଜମି?
ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଜମି ମାଲିକାନା ସମ୍ପର୍କରେ ସଠିକ ତଥ୍ୟ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଉପଲବ୍ଧ ନଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଅନୁମାନ ଅନୁସାରେ ଭାରତର ବୃହତ୍ତମ ଘରୋଇ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରିଲାଏନ୍ସ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିଜ୍ ଲିମିଟେଡ୍ (RIL) ସର୍ବାଧିକ ଜମି ମାଲିକାନା ରଖିପାରେ। ରିଲାଏନ୍ସ ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ରାଜ୍ୟରେ ତୈଳ ଶୋଧନାଗାର, ଟେଲିକମ୍ ଭିତ୍ତିଭୂମି ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରକଳ୍ପ ପାଇଁ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଜମି ଅଧିଗ୍ରହଣ କରିଛି। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ଗୁଜରାଟର ଜାମନଗରସ୍ଥିତ ରିଲାଏନ୍ସର ଶୋଧନାଗାର ଏକାକୀ ହଜାର ହଜାର ଏକର ଜମିରେ ବିସ୍ତାରିତ। ଅନ୍ୟ କମ୍ପାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଟାଟା ଗ୍ରୁପ୍ ଏବଂ ଆଦିତ୍ୟ ବିର୍ଲା ଗ୍ରୁପ୍ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଶିଳ୍ପ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରକଳ୍ପ ପାଇଁ ବହୁ ଜମି ନିଜ ଅଧୀନରେ ରଖିଛନ୍ତି। ତେବେ, ସଠିକ ସଂଖ୍ୟା ଉପଲବ୍ଧ ନ ଥିବାରୁ ରିଲାଏନ୍ସକୁ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଗ୍ରଣୀ ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଏ।
କେଉଁ ଧର୍ମାବଳମ୍ବୀଙ୍କ ପାଖରେ ଅଛି ସର୍ବାଧିକ ଜମି?
ଭାରତରେ ଧାର୍ମିକ ସଂଗଠନମାନଙ୍କ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଜମି ରହିଛି। ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍ ମୁସଲମାନ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରୁଥିବା ବେଳେ, ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିର, ମଠ ଏବଂ ଆଶ୍ରମଗୁଡ଼ିକ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ଜମି ଅଛି। କିଛି ରିପୋର୍ଟ ଅନୁସାରେ, ହିନ୍ଦୁ ଧାର୍ମିକ ଟ୍ରଷ୍ଟଗୁଡ଼ିକ ଦେଶରେ ସମୁଦାୟ ଜମିର ଏକ ବୃହତ୍ ଅଂଶ ନିଜ ଅଧୀନରେ ରଖିଛନ୍ତି, ଯାହାର ସଠିକ ସଂଖ୍ୟା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନାହିଁ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ, ତିରୁମାଲା ତିରୁପତି ଦେବସ୍ଥାନମ୍ ଏବଂ ଶ୍ରୀ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ପରି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ହଜାର ହଜାର ଏକର ଜମିର ମାଲିକ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ଚର୍ଚ୍ଚଗୁଡ଼ିକ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରାୟ ୧୭ ଲକ୍ଷ ଏକର ଜମି ଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ, ଯଦିଓ ଏହା ବିବାଦୀୟ। ତେବେ, ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଐତିହାସିକ ପ୍ରଭାବ ଅନୁସାରେ ହିନ୍ଦୁ ଧାର୍ମିକ ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକ ପାଖରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜମି ଥିବା ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି।
ଭାରତରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ କାହା ପାଖରେ ଅଛି ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜମି ?
ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ କେଉଁ ଭାରତୀୟଙ୍କ ପାଖରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଜମି ଅଛି, ଏହାର ସଠିକ ତଥ୍ୟ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ କାରଣ ଜମି ମାଲିକାନା ସମ୍ପର୍କିତ ତଥ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ଅନେକ ସମୟରେ ଗୋପନୀୟ ରହିଥାଏ। ତଥାପି, ଉପଲବ୍ଧ ଅନୁମାନ ଓ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁସାରେ, ଭାରତର କିଛି ଧନୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ରିୟଲ୍ ଏଷ୍ଟେଟ୍ ଟାଇକୁନ୍ମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଜମି ରହିଛି। ଏଥି ମଧ୍ୟରେ କୁଶାଳ ପାଲ୍ ସିଂହ (Kushal Pal Singh) ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନାମ ଭାବେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଏ।
କୁଶାଳ ପାଲ୍ ସିଂହ ହେଉଛନ୍ତି ଡିଏଲ୍ଏଫ୍ (DLF Limited) ର ପୂର୍ବତନ ଅଧ୍ୟକ୍ଷ, ଯିଏ ଭାରତର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ରିୟଲ୍ ଏଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟବସାୟୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ। ଅନୁମାନ ଅନୁସାରେ, ତାଙ୍କ କମ୍ପାନୀ DLF ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ୧୦,୨୫୫ ଏକର ଜମି ରହିଛି, ଯାହାର ବହୁତ ଅଂଶ (ପ୍ରାୟ ୩,୦୦୦ ଏକର) ଗୁରୁଗ୍ରାମରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏହା ତାଙ୍କୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବେ ଭାରତର ସର୍ବାଧିକ ଜମି ମାଲିକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଶୀର୍ଷ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥାଏ। ତାଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତିର ମୂଲ୍ୟ ହଜାର ହଜାର କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ମାପା ଯାଇପାରେ, ଯାହା ତାଙ୍କୁ ଭାରତର ଧନୀ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ତାଲିକାରେ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ କରିଛି।
ଅନ୍ୟ କିଛି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମଙ୍ଗଳ ପ୍ରଭାତ ଲୋଢ଼ା (Mangal Prabhat Lodha) ଅଛନ୍ତି, ଯିଏ ମାକ୍ରୋଟେକ୍ ଡେଭଲପର୍ସ (Macrotech Developers) ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ଏବଂ ମୁମ୍ବାଇରେ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଜମିର ମାଲିକ। ସେହିପରି ଅଜୟ ପିରାମଲ (Ajay Piramal) ଓ ରବି ରୁଇୟା (Ravi Ruia) ଭଳି ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ମଧ୍ୟ ନିଜ ନିଜ ବ୍ୟବସାୟ ମାଧ୍ୟମରେ ବହୁ ଜମିର ଅଧିକାରୀ। ତେବେ, ଏହି ସମସ୍ତ ତଥ୍ୟ ଅନୁମାନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ଏବଂ ସଠିକ ସଂଖ୍ୟା ସରକାରୀ ରେକର୍ଡ ବିନା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରିବା କଷ୍ଟକର।
ସାଧାରଣତଃ ଭାରତରେ ଜମି ମାଲିକାନା ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା (ଯେମିତି ସେନା, ରେଳବାଇ) ଓ ଧାର୍ମିକ ସଂଗଠନ (ଯେମିତି ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍ ଓ ମନ୍ଦିର ଟ୍ରଷ୍ଟ) ମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଅଧିକ ରହିଥାଏ। କିନ୍ତୁ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ତରରେ କୁଶାଳ ପାଲ୍ ସିଂହ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ନାମ ଭାବେ ଗଣାଯାଏ।
ଭାରତରେ ଜମି ମାଲିକାନା ଏକ ଜଟିଳ ଓ ବିବିଧ ବିଷୟ। ସେନା, ରେଳବାଇ ଏବଂ ୱାକଫ୍ ବୋର୍ଡ୍ ସରକାରୀ ଓ ଅର୍ଦ୍ଧ-ସରକାରୀ ସଂସ୍ଥା ଭାବେ ବୃହତ୍ ଜମିର ମାଲିକ ହୋଇଥିବା ବେଳେ, ଘରୋଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରିଲାଏନ୍ସ ପରି କମ୍ପାନୀ ଅଗ୍ରଣୀ। ଧାର୍ମିକ ସଂଗଠନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିନ୍ଦୁ ଟ୍ରଷ୍ଟଗୁଡ଼ିକ ସଂଖ୍ୟାଗତ ଓ ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧିକ ଜମି ନିଜ ଅଧୀନରେ ରଖିଛନ୍ତି। ଏହି ଜମିର ବ୍ୟବହାର ଦେଶର ସାମାଜିକ, ଅର୍ଥନୈତିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ବିକାଶରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଛି। ତେବେ, ଏହି ସମ୍ପତ୍ତିର ସଠିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାପନା ଓ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ, ଯାହା ଭାରତର ସାମଗ୍ରିକ ଉନ୍ନତିରେ ସହାୟକ ହେବ।
