ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଦେଶରେ ପୁଣିଥରେ ରାଜନୀତି ତୀବ୍ର ହୋଇଛି। ତାମିଲନାଡୁ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏମକେ ଷ୍ଟାଲିନ ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ମାର୍ଚ୍ଚ ୫ ରେ ଏକ ସର୍ବଦଳୀୟ ବୈଠକ ଡାକିଛନ୍ତି। ସେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପରେ ତାମିଲନାଡୁରେ ସଂସଦୀୟ ଆସନ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଇପାରେ। ଷ୍ଟାଲିନଙ୍କ ଏହି ବକ୍ତବ୍ୟକୁ ଦକ୍ଷିଣ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଅନ୍ୟ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ସମର୍ଥନ କରିଛନ୍ତି। ଯଦି ରିପୋର୍ଟଗୁଡ଼ିକୁ ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ, ତେବେ ୨୦୨୫-୨୬ ରେ ଜନଗଣନା ପରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇପାରେ, ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ୨୦୨୮ ସୁଦ୍ଧା ସମାପ୍ତ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ଅଛି।
ଏବେ ପ୍ରଶ୍ନ ହେଉଛି ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ’ଣ? ଏଥିରେ ଲୋକସଭା ଆସନ ସଂଖ୍ୟା କିପରି ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ହ୍ରାସ ପାଏ? ଦେଶରେ ଶେଷ ଥର ପାଇଁ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କେବେ ଏବଂ କିପରି କରାଯାଇଥିଲା? ଆସନ୍ତୁ ଏହି ସବୁ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଜାଣିବା।
ପ୍ରଥମେ ଜାଣନ୍ତୁ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କ’ଣ?
ଦେଶର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନଗଣନା ପରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରାଯାଏ। ଏହା ଏକ ସାମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ତଥାପି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜନଗଣନା ପରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ନୁହେଁ। ଏହା ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଯାହା ଅଧୀନରେ ଲୋକସଭା ଏବଂ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଏ। ଜନସଂଖ୍ୟାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅନୁସାରେ ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କ ସମାନ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଏହାର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ। ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ, ପ୍ରତି ୧୦ ବର୍ଷରେ ଥରେ ଜନଗଣନା କରାଯାଇଆସୁଛି। କିନ୍ତୁ, ୨୦୧୧ ପରେ କୌଣସି ଜନଗଣନା ହୋଇନାହିଁ। ଜନଗଣନା ପରେ, ଯଦି କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଏ କିମ୍ବା ହ୍ରାସ ପାଏ, ତେବେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଅନୁଯାୟୀ ଲୋକସଭା ଏବଂ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀର ସୀମା ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରାଯାଏ। ଏଥିରେ, ସମୟ ସହିତ ସହର ଏବଂ ସହରର ସୀମା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ
ସମ୍ବିଧାନରେ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି
ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଧାରା ୮୧(୨) ରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଏକ ରାଜ୍ୟର ଜନସଂଖ୍ୟା ଏବଂ ସେହି ରାଜ୍ୟର ସଂସଦ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ଅନୁପାତ ସମସ୍ତ ରାଜ୍ୟ ପାଇଁ ସମାନ ହେବା ଉଚିତ। ଏହା ଅନୁଯାୟୀ, ଅଧିକ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସାଂସଦ ଅଧିକ ଏବଂ କମ୍ ଜନସଂଖ୍ୟା ଥିବା ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ସାଂସଦ କମ୍। ଦକ୍ଷିଣ ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ଏହି ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଭୟ କରନ୍ତି। ଅନେକ ଦକ୍ଷିଣ ରାଜ୍ୟରେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ହ୍ରାସ ପାଇଛି। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଯଦି ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୁଏ, ତେବେ ଏହି ରାଜ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ଲୋକସଭା ଆସନ ମଧ୍ୟ ଜନସଂଖ୍ୟା ଅନୁସାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇପାରେ।
ଦେଶରେ ଶେଷ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କେବେ ହୋଇଥିଲା?
ଯେତେବେଳେ ଦେଶରେ ଲୋକସଭା ଆସନ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ଏକ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଏ। ଯାହାକୁ ମଧ୍ୟ ପରସିମନ୍ କମିଶନ କୁହାଯାଏ । ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଭାରତରେ ୧୯୫୨, ୧୯୬୩, ୧୯୭୩ ଏବଂ ୨୦୨୨ ମସିହାରେ ଚାରିଥର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଇଛି। ବିଶେଷ କଥା ହେଉଛି ଏହି କମିଶନକୁ ସମ୍ବିଧାନ ଦ୍ୱାରା କ୍ଷମତା ଦିଆଯାଇଛି। କମିଶନଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ କୌଣସି କୋର୍ଟରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ।
ଲୋକସଭା ଆସନରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କେବେ ହୋଇଥିଲା?
ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ, ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ହୋଇଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଦେଶରେ ୪୮୯ ଲୋକସଭା ଆସନ ଥିଲା। ଏହା ପରେ, ୧୯୬୩ ମସିହାରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ହୋଇଥିଲା, ଯାହା ପରେ ଲୋକସଭା ଆସନ ସଂଖ୍ୟା ୫୨୨ ହୋଇଗଲା। ଏହା ପରେ, ୧୯୭୩ ମସିହାରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ଅନୁଯାୟୀ, ଲୋକସଭା ଆସନ ସଂଖ୍ୟା ୫୪୩ କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଲା। ୧୯୬୭ ମସିହାରେ, ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ୪୨ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ମାଧ୍ୟମରେ ୨୫ ବର୍ଷ ପାଇଁ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣକୁ ନିଷେଧ କରିଥିଲେ। ଏହା ପରେ, ୨୦୦୧ ମସିହାରେ ଜନଗଣନା କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ୨୦୦୨ ମସିହାରେ ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କମିଶନ ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା। ତଥାପି, ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ୮୪ତମ ସମ୍ବିଧାନ ସଂଶୋଧନ ଅଧୀନରେ ପୁଣି ଥରେ ୨୫ ବର୍ଷର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇଥିଲେ। ଏହି ସାମ୍ବିଧାନିକ ସଂଶୋଧନ ଅନୁଯାୟୀ, ଦେଶରେ ଲୋକସଭା ଆସନ ସଂଖ୍ୟା କେବଳ ୨୦୨୬ ପରେ ବୃଦ୍ଧି କରାଯାଇପାରିବ।
